પશુપાલન-૨
પશુપાલકોને મૂંઝવતા પ્રશ્ર્નો અને તેનું નિરાકરણ
પ્રશ્ન -૧ દુધાળા પશુની ખરીદી કરતી વખતે કઈ - કઈ બાબતો ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ ?
જવાબ :દુધાળ પશુ શાંત સ્વભાવનું , પહેલા કે બીજા વેતરનું તાજું વિયાયેલું , સુવિકસિત ચુરસ્ત બાવલા વાળું , દુધની નસ લાંબી અને ગૂંચવાળી , દુગ્ધશીરા છેક છાતીનાં ભાગ સુધી પહોચતી હોય તેવું , શરીરે તંદુરસ્ત , કોઇપણ ખોડ ખાંપણ વગરનું , આઉ નાના અને સરખા આંચળવાળું પાછળના ભાગે ઉંચે સુધી જતું હોવું જોઈએ .
પ્રશ્ન -૨ પશુ રહેઠાણમાં પશુઓને કેટલી જગ્યા જોઈએ ?
જવાબ :પશુ રહેઠાણ બનાવતી વખતે પુખ ગાયો માટે ગાય દીઠ ૩.૫ ચો.મી. , ભેંસ દીઠ ચો.મી. , વોડકીઓને ૩.૦ ચો.મી. , વાછરડી દીઠ ૨.૦ ચો.મી. , વિયાણ ઘરમાં ગાય દીઠ ૧૨.૦૦ ચો.મી. , તથા સાંઢ દીઠ ૧૨.૦૦ ચો.મી.જગ્યા ધ્યાનમાં લેવી .
પ્રશ્ન -3 ઘાસચારાને નીરવાની પદ્ધતિ શું છે ?
જવાબ :સુકા - લીલા ઘાસચારાને મિક્ષ કરી ચાફ કટર કે સુડાથી ઝીણા ટુકડા કરી નીરણ કરવું જોઈએ . જેનાથી ખોરાકનો બગાડ અટકે છે . ખોરાકનું સારું પાચન થાય છે અને દૂધ ઉત્પાદનમાં પણ વધારો થઈ શકે છે.
. પ્રશ્ન -૪ શું વધારે પાણી પીવડાવવાથી પશુઓમાં દૂધ ઉત્પાદન તધારી શકાય ?
જવાબ :સામાન્ય રીતે દુઝણી ગાયો / ભેંસોને દરરોજ ૩૫-૪૦ લીટર પાણીની જરૂરિયાત હોય છે . તે ઉપરાંત દર એક લીટર દૂધ ઉત્પાદને ત્રણ લીટર વધારાના પાણીની જરૂર પડે છે અને ઉનાળામાં ગરમીના કારણે પશુઓને શિયાળા કરતા બમણું પાણી પીવડાવવું જોઈએ . દુધના બંધારણમાં ૮૭ ° . જેટલું પાણી હોય છે . જેથી પશુને વધુ પાણી પીવડાવવું હિતાવહ છે
. પ્રશ્ન -૫ સાયલેજ શું છે ?
જવાબ :સાયલેજ એ લીલા ઘાસચારાને હવા રહિત પરિસ્થિતિમાં લાંબા સમય સુધી આથવણ કરીને તૈયાર કરવામાં આવતો ઘાસચારો છે . જે “ લીલા ઘાસચારાના અથાણા ” તરીકે ઓળખાય છે . સામાન્ય રીતે તમામ સંજોગો સાનુકુળ હોય અને હવાચુસ્ત જગ્યામાં સંગ્રહ કરવામાં આવે તો ૪ થી ૫ વર્ષ સુધી સાયલેજને સારી સ્થિતિમાં સાચવી શકાય છે . ઉત્તમ સાયલેજ નો રંગ લીલાશ પડતો પીળો હોય છે . સુગંધ સરકા જેવી , અમ્લતા ૪.૨ થી વધુ ન હોવી જોઈએ . ફૂગ અને દુર્ગધ રહિત હોવો જોઈએ.
પ્રશ્ન -૬ વાછડાને કેટલી ઉમર સુધી દૂધ પીવડાવવું જોઈએ ? જવાબ :વાછરડા - પાડીને ૬-૮ અઠવાડીયા સુધી સવાર - સાંજ વજનના ૧૦. પ્રમાણે દૂધ પીવડાવવું જોઈએ . ત્યારબાદ દૂધનું પ્રમાણ ઘટાડતા જઈ ૩-૪ મહિના પછી બંધ કરી દેવું જોઈએ .
પ્રશ્ન -૭ દુધાળા પશુને કેટલો દૈનિક આહાર આપવો જોઈએ ? જવાબ: દુધાળા પશુને ૪-૫ કિ.ગ્રા . લીલો કઠોળ વર્ગનો ચારો , ૭-૮ કિ.ગ્રા.ધાન્ય વર્ગનો ચારો પ્રત્યેક કિ.ગ્રા દૂધ ઉત્પાદન દીઠ ૫૦૦ ગ્રામ દાણ અને વધારાનું ૨ કિ.ગ્રા સમતોલ દાણ શરીરનિભાવ માટે તથા ખાઈ શકે તેટલો સુકોચારો એટલે કે ૬-૯ કિ.ગ્રા જેટલો આપવો જોઈએ .
પ્રશ્ન -૮ વસુકેલ પશુને કેટલો આહાર આપવો જોઈએ ? જવાબ :વસુકેલ ગાય / ભેંસને શરીર નિભાવ માટે ૧-૧.૫ કિ.ગ્રા સમતોલા દાણ , ૩ કિ.ગ્રા . કઠોળ વર્ગનો લીલોચારો , ૧૦ કિ.ગ્રા ધાન્ય વર્ગનો લીલોચારો તથા ખાઈ શકે તેટલો સુકો ચારો ( ૫ થી ૭ કી.ગ્રા . ) જેમાં સુકું ઘાસ , કડબ , ગોતર , પરાળ કે પૂળા આપી શકાય .
પ્રશ્ન -૯ ગાભણ ગાય / ભેંસને કેટલો દૈનિક આહાર આપવો જોઈએ ?
જવાબ : ગાભણ ગાય / ભેંસને વસુકેલ પશુના આહાર પ્રમાણેનો આહાર આપવો જોઈએ . આ ઉપરાંત ગાભણ પશુને છેલ્લા ત્રણ મહિના દરમ્યાન બચ્ચાના વિકાસ માટે વધારાનું દાણ આપવું જોઈએ . દાણનું પ્રમાણ ૫૦૦ ગ્રામથી શરૂ કરીને દર પંદર દિવસે ૫૦૦ ગ્રામ વધારીને છેલ્લા દિવસોમાં ( વિયાણ સમયે ) પશુ ૩-૪ કિ.ગ્રા . જેટલું દાણ ખાઈ શકે તેવું આયોજન કરવું . આ પદ્ધતિને સ્ટીમીંગ અપ પદ્ધતિ કહે છે . જેનાથી પશુ વિયાણ સરળતાથી તથા બચ્ચું તંદુરસ્ત જન્મે છે અને દૂધ ઉત્પાદનમાં પણ વધારો જોવા મળે છે .
પ્રશ્ન -૧૦ ઉનાળામાં ઘાસની તંગીને પહોચી વળવા શું કરવું જોઈએ ?
જવાબ :ઉનાળામાં પાણીની અછત તથા વાતાવરણમાં ગરમીના ઉંચા પ્રમાણ ને લીધે લીલા ઘાસચારાની તંગી વર્તાય છે . મોટા પશુપાલકોએ ભેંસોને બારેમાસ પુરતો લીલો ઘાસચારો મળી રહી તે માટે યોગ્ય પાક યોજના બનાવવી અને તેનો અમલ કરવો જોઈએ . ચોમાસામાં વધારાના લીલાચારાનું સાઈલેજ બનાવવું જોઈએ જેથી ઉનાળા દરમ્યાન પશુ માટે ઉપયોગમાં લઈ શકાય . આ ઉપરાંત “ યુરિયા - મોલાસીસ મીનરલ ” ના ચોસલા ખવરાવી શકાય . ઉનાળામાં મોડી સાંજે કે વહેલી સવારે ભેંસોને લીલાચારાની નીરણ કરવું જોઈએ .
ડો . એમ . બી . રાજપૂત / ડો . પી . એચ . વાટલીયા
પ્રકાશક : વિસ્તરણ શિક્ષણ નિયામકશ્રી , કામધેનુ યુનિવર્સિટી , કર્મયોગી ભવન , બ્લોક -૧ , ૪ થો માળ , વીંગ - બી ૧ , સેક્ટર - ૧૦ - એ , ગાંધીનગર -૩૮૨૦૧૦
Comments
Post a Comment